Қазақтың ұлттық ойындары – тек ермек емес, бүкіл ұлттың болмысын танытатын қазына

фото:ашықдереккөз

Наурыз – көктем мерекесі, жаңа жылдың бастамасы ғана емес, сонымен қатар ұлттық дәстүрлер мен мәдениетті жаңғыртатын маңызды кезең. Бұл мейрамда қазақ халқының ойындары ойнатылып, әсем ән шырқалып, үйдің іші жанға, сырты малға толып, ұлттық киім киінген жеткіншектер мейрамның сәнін келтіреді. Осы тұста ұлттық ойындарда сынға түскен жастардың ептілігі мен батылдығы шыңдалады. Десе де көптеген дәстүрлі ойындар ұмыт қалып жатқаны бар.

Ұлттық ойындар – халықтың тұрмыс-тіршілігін, болмысын, дүниетанымын айқындайтын құндылықтардың бірі. Әрбір халықтың өзіне тән ойындары өз тарихымен, өмір сүру салтымен тығыз байланысты. Қазақ халқының ойындары тек көңіл көтеру мақсатында ғана емес, сонымен қатар тәрбиелік маңызға ие болған. Ежелгі қазақ қоғамында ұлттық ойындар жас ұрпақты өмірге дайындау құралы ретінде қолданылды. Атқа міну, күрес, садақ ату, күш сынасу ойындары ер балаларды жауынгерлік өнерге баулыса, қыздар арасында тараған ойындар олардың ептілігі мен көркем мінезін қалыптастырды. Сондықтан қазақтың ұлттық ойындары – тек ермек емес, бүкіл ұлттың болмысын танытатын қазына. Алайда қазіргі уақытта ұлттық ойындардың бірқатары ұмыт қалып, олардың орнын заманауи ойын-сауық түрлері басып келеді. Бұл құбылыс ұлттық құндылықтардың әлсіреуіне, жас ұрпақтың өз тарихын терең білуіне кедергі келтіруі мүмкін. Сол себепті ұлттық ойындарды дәріптеу – ешқашан артық болмайды. Мәселен «Асау мәстек», «Жілік сындыру», «Қарамырза», «Шегенің үші қайсы?», «Шаша шашу», «Теңге ілу» секілді ойында ұмыт қалып барады. Тек жастар ғана емес, аға буын өкілдері де бұл ойындардан  хабардар екеніне күмән басым.

Мысалы, «Шаша шашу» ойыны – қазақ қыздарының арасында кеңінен таралған. Наурыз мейрамында ұйымдастырылатын таптырмас ойындардың бірі. Оған бірнеше қыз бала қатысып, бақ сынасады.  Ойынның ережесі бойынша жерге көп мөлшерде тәтті кәмпит немесе тиын тасталады. Қатысушылардың біреуі белгі бергенде шапшаңдық танытып әлгі заттарды жинап алуы керек. Кімдікі көп сол адам жеңіске жетеді. Бұл ойын түрі шапшаңдық пен табандылықты дамытады. Сонымен қатар, бірі білсе, бірі білмейтін ойындардың қатарына – «Бестасты» жатқызсақ болады. Бұны да көбіне қыз балалар ойнайды. Ережесі былай: ойыншы бес тасты жерге шашып жібереді. Бір тасты таңдап, оны жоғарыға лақтырады. Осы сәтте жердегі бір тасты алып үлгеруі керек. Осылайша, барлық тастарды бір-бірден жинайды. Кейін санақ беске дейін көбейіп, ақырында барлығын бірден жинап үлгеру керек. Бұл кезеңде ойыншылар әртүрлі күрделі тәсілдерді қолданады. Мысалы тасты қолдың сыртымен қағып алу, саусақпен айналдыра жинау, тастарды белгілі бір тәртіпте орналастыру секілді шеберліктерін көрсетіп, жарысады. Тағы бір тасада қалған ойын түрі «Жілік сындыру». Бұл қазақ халқының ертеден келе жатқан күш пен дәлдікті керек ететін ұлттық ойынның бірі. Аты айтып тұрғандай, қой немесе жылқының жілігін алып, бір соққымен сындыру керек. Жоғарыда айтқанымдай, күш пен дәлдікті қажет ететін бұл ойынның жеңімпазы – екінің бірі бола бермейді.

Ұлттық ойындар – қазақ халқының мәдени мұрасының ажырамас бөлігі. Олар жастарды ептілікке, батылдыққа, ұйымшылдыққа, қырағылыққа, ой ұшқырлығына тәрбиелейді. Сондықтан бұл ойындарды тек ұлттық мейрамдар мен мерекелерде ғана емес, балалардың күнделікті өміріне енгізген абзал. Осылайша ұлттық рух нығайып, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып қала береді.

Нұрдәулет НАРЖАН