Cуицид атам заманнан келе жатқан мәселе

фото:ашықдереккөз

Амангелді Мейрамбекұлы, психолог:

Ағзадағы бұзылыстар да суицидтік ойға әкелуі мүмкін

Қазіргі қоғамда психикалық саулық мәселесі барған сайын өзекті бола түсуде. Әлеуметтік және экономикалық өзгерістер, өмір ырғағының жеделдеуі, ақпараттық қысым адамның ішкі әлеміне елеулі әсер етеді. Көптеген адамдар эмоциялық күйзеліс пен шаршауды қалыпты жағдай ретінде қабылдап, дер кезінде маман көмегіне жүгінбейді. Бұл өз кезегінде тұлғалық және кәсіби деңгейде күйзеліс пен қажуға әкелуі мүмкін. Психологтар психикалық денсаулықты сақтау – жалпы өмір сапасын жақсартудың маңызды шарты екенін айтады. Адамның өзін түсінуі, эмоцияларын басқаруы және ішкі үйлесімділікке ұмтылысы – қоғамның да тұрақтылығына ықпал етеді. Сол себепті психолог Амангелді Мейрамбекұлынан қазіргі адамның психологиялық саулығына әсер ететін негізгі факторлар мен оларды еңсеру жолдары туралы тарқата айтып беруді сұрадық.

– Психологиялық қолдау дегеніміз не және оның суицидтік ойлардың алдын алудағы рөлі қандай?

– Психологиялық қолдау дегеніміз – адамның ой-өрісі, дүниетаным, көзқарас, ішкі үрей тағы басқа психикалық процесстерді ретке келтіруге көмектесетін қызмет түрі. Медицина адамның тәнін емдесе, ал, психология адамның жанын емдейді. Суицид мәселесі осы психология саласына тікелей қатысты. Бұл адам өмірінде негізгі рөл атқарады десе де болады.

– Соңғы жылдары жастар арасында суицидке бейімдік байқалып отыр. Бұл үрдістің себебі неде деп санайсыз?

– Өз басым “Соңғы жылдары” деген сөзді қолданбас едім, себебі суицид атам заманнан келе жатқан мәселе. Мысалыға, кеңес үкіметі заманында суицидтің көрсеткіші жан түршігерлік. Статистикаға қарасақ 1985 жылы 68100 адам өзіне қол салған. 1990 жылы 60800 адам. Ал қазақстанда 2022 жылы 3700 адам өзіне қол салған. Салыстырамалы алғанда қазіргі көрсеткіш едәуір төмен.

Ал, жалпы айтқанда жастардың суицидке баруының себебі – бірінші кезекте тұлғалық болмысы толық жетілмеген. Өмірлік тәжірибесінің аздығынан қиындықтарды шешу, оны алып өту қиындық тудырады. Бұл жерде жауапкершілік тікелей ата-анаға артылады. Ата-ана тарапынан қолдау болуы керек. Баласының қателігін айыптай бергеннен гөрі, жақсы қырларын мақтап, мадақтап отыру керек. Баласы қиындыққа шыдасын десе, онда ата-ана да өмірлік қиындықтарды ашуға беріліп, дүрбелең шығармай байсалдылықпен шешсін, баласына үлгі көрсетсін.

Одан бөлек суицид мәселесінде эндокриндік жүйені де ескеру керек. Себебі, қан құрамындағы витаминдердің төмендігі, қалқанша бездің дұрыс жұмыс жасамауы адамның көңіл-күйі мен ойына тікелей әсер етеді. Оның алдын алмаса суицидтік ой қалыптастырады.

– Суицидтік мінез-құлықтың алдын алу тек мамандардың емес, отбасы мен қоғамның да міндеті. Осы тұрғыда ата-аналар мен мұғалімдерге қандай кеңес берер едіңіз?

– Дұрыс айтасыз. Бала бірінші кезекте ата-анаға керек. Сондықтан олар тарапынан қолдаудың болуы маңызды. Баланың болмысын ашуға, оның ішкі қажеттіліктері мен қызығушылықтарына ден қою керек. Қалай дегенімен бала өмірілік тәжірибесі жоқ, жаңа қалыптасып келе жатқан тұлға. Ол өзін қоғамда қалай ұстап жүруін толық білмейді.

Ал, қоғам тарапынан қандай көмек керек дегенге келсек, үлкендер тарапынан “қазіргі жастар бұзылған” деген ой қалыптасып қалған. Соның себебінен жастар сәл қателік жасаса оларды басынуға, жекіп, ұрысуға дайын тұрады. Ал, мұндай кезде жас жеткіншек өз-өзінен жабыла бастайды. Демек, ондай жаңсақ ойды түбегейлі алып тастау керек. Себебі, ондай айыптаудан жас баланың көңілі жайланып кетпейді.

– Мектептер мен жоғары оқу орындарында психологиялық қызметтердің тиімділігін арттыру үшін не істеу керек?

– Жақсы әрі маңызды сұрақ екен. Бұл мәселені реттеу үшін психолог мамандардың жалақысын көтеру керек. Себебі, қазіргі таңда мектеп психологтарының жалақысы қателеспесем 150 000 теңге, ал, жоғарғы оқу орнында 190 000 теңгеден аспайды. Білікті маман мұндай жалақыға жұмыс жасауға бармасы анық. Оның орнына ортан қол, күмәнді жолдармен диплом алған дарынсыз мамандар барады. Сәйкесінше, жұмыс нәтижесі де соған лайық болады.

Одан бөлек, білікті психолог мамандардың аздығы қазіргі таңда үлкен мәселе. Көп жағдайда психологтар адамның мәселесін шешпек түгілі, шиеленістіріп жіберетін жағдай өте көп. Демек, мамандарды жұмысқа қабылдар алдын, оның қандай және қай жерден білім алғандығын тексеру керек. Осы екі мәселені ескерер болсақ психология қызметі өздігімен реттеледі.

– Әңгімеңізге рақмет!

altyalash.kz