БИЛІККЕ БІЛІМДІ, БЕДЕЛДІ АЗАМАТТАР КЕЛУІ ТИІС

Қазақстан сияқты географиялық маңызы бар елді бір орталыққа шоғырландыратын, әміршіл басшы керек екенін тарихтан білеміз. Бірақ ол биліктің өзі сыртқы және ішкі құрылымдардың ықпалына тәуелді. Сол құрылымдар мемлекеттің саяси траекториясын анықтауда маңызды рөл атқарады.
16-ғасырда Қазақ хандығы құрылып, көшпелі және жартылай көшпелі тайпалар үш жүзге бөлініп, өз орталарынан хан сайлады. Ұлы жүз, Орта жүз және Кіші жүздің өкілдері географиялық тұрғыда атына заты сай болып, оңтүстік, орталық және солтүстік өлкені жайлады. Олар барлық жүздің үстінен қарайтын ортақ хан сайлауға келісті. Дегенмен уақыт өте келе бұл баланс бұзылып кетті.
Тұңғыш президент кезінде тұтас билікті өзіне қаратып алды. Өзіне жақын адамдарды жоғары лауазымды қызметке тағайындады. Соның ішінде әскер, заң және қауіпсіздік қызметі мен әкімшілік билікке өз адамдарын отырғызды. Конституцияны өзгертіп, президенттік мерзімді шектеу мәселесін шешіп алды. Премьер-министрді түгелге жуық өзінің аузына қарап отырған парламенттің келісімімен тағайындады.
Сондықтан қазіргі биліктің кландық бәсекені реттеп отыруы аса маңызды. Өйткені бұлай болмаса тепе-теңдік бұзылады. Мұның арты тұрақсыздыққа алып келеді. Президент үкімет және парламент арасында билікті қайта бөлу жөніндегі саяси реформа жасау кезінде осыған баса мән беруі керек-ақ.
Әйтпесе, осы уақытқа дейін мемлекеттегі негізгі билік құрылымдары, әсіресе құқық қорғау органдары бір ғана жүздің қолында болды. Әлдеқайда білімді, ел басқарудағы қабілет-қарымы мен ел-жұрт алдындағы беделі жоғары, Қазақстанның басқа өңірлерінен шыққан азаматтар көп-ақ. Оларға да мүмкіндік бергеніміз жөн.
Мемлекеттік биліктің жоғарғы сатысындағы жауапты лауазымдарға бір жүздің тумаларын отырғызып, солардың көмегімен жеке дара билікті сақтау жақсылыққа әкелмейді. Өйткені, соңғы «Қаңтар қырғыны» да осы кланның билікті қолдан бергісі келмеген, отанды сатқан опасыздық әрекеті болып саналады.
ҚР ішкі істер министрі қызметін атқарған, қазір Президенттің кеңесшісі Ерлан Тұрғымбаев, ҚР Бас прокуроры болған қазіргі Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы Ғизат Нұрдаулетов, Ғабит Байжанов, Айда Балаева, Даурен Абаев, Марат Бекетаев, Бақыт Сұлтанов, Алик Айдарбаев, Мұхтар Аюбаев, Шахрат Нұрышев дегендердің барлығы бір жүздің адамдары.
Енді кейінгі тағайындауларда ортаның өкілдері басым болып барады. Сонда батыстың балалары қайда? Үлкен ағаның өкілдері қастарына інісін тартып, «тонның ішкі бауындай» болмай ма? Енді Мемлекет басшысы «таразының басын тең ұстап», қандай да бір руға көп басымдық бермеуі тиіс.
Әйтпесе, бұл басқа өңірлерден шыққандардың ызасын туғызуы және ішкі қайшылықты оятуы мүмкін. Тіпті анау тоталитарлық дейтін Кеңестік дәуірдің өзінде билік басында жүзаралық, руаралық тепе-теңдік бұлжымай сақталатын. Ол мүлтіксіз қадағаланушы еді ғой. Осы үрдістен айырылып қалмау керек. Сондықтан елімізде саяси реформа жасарда үш жүздің де беделді, білімді, қарім-қабілеті зор тұлғаларын билікке әкелу аса маңызды.

Баққұт ҚҰЛМАН