ӘЛ-ФАРАБИДІҢ ЕҢБЕГІ ҰЛЫБРИТАНИЯДАН ТАБЫЛДЫ

фото:ашықдереккөз

Әл-Фараби – әлем үшін, соның ішінде қазақ халқы үшін ерекше маңызды орын алады. 9-ғасырда қазіргі Қазақстан аймағында дүниеге келген Әл-Фараби философияны, ғылымды, логиканы, әлеуметтануды және музыканы қамтитын полимат болды. Философияға зор ықпал еткендіктен оны мұсылман ғалымдары жиі «екінші ұстаз» деп атайды.

Ғалымның еңбегі қазақтың ұлттық мерекесі Наурыздың қарсаңында Ұлыбританиядағы ғылыми орталықтан табылды. Қазақстанның қолжазбалар және сирек кітаптар ұлттық орталығының мамандары Лондон, Оксфорд және Манчестер қалаларына барып, кітапханалр мен архивтерге бас сұқты. Мәдениет министрлігігінің хабарлауынша, отандық мамандар 15 қолжазба мен 500-дей мұрағат құжаттарының көшірмесін жасап алыпты. Ал түркі халықтарына ортақ Әбу Насыр әл-Фарабидің шығармасын табу отандық ғылымға қосылған зор үлес деуге болады.

Қазақтар үшін әл-Фараби интеллектуалдық жетістік пен мәдени мұраның символ. Оның еңбектері ғалымдардың ұрпақтарына әсер етті және әлі де зерттеліп келеді. Оның парасаттылыққа, жарасымдылыққа, білімге деген ұмтылысына баса мән беруі қазақтың талай ұстанған құндылықтарымен үндеседі. Сонымен қатар, әл-Фараби мұрасы ұлттық бірегейлік пен мақтаныш сезімін оята отырып, Қазақстанның бай тарихи және интеллектуалдық мұрасын еске түсіреді. Қазіргі Қазақстанда оның есімі әртүрлі құралдармен, соның ішінде оқу орындарында, мәдени іс-шараларда, ескерткіштер арқылы еске алынып, оның ел үшін мәңгілік маңызын көрсетеді. Әл-Фараби шығармашылығы Қазақстанда тарихи және мәдени тұрғыдан маңызды. Оның Қазақстандағы жұмысының нақты көлемі аударма жұмыстары, академиялық ресурстар және мұрағаттық жаңалықтар сияқты факторларға байланысты өзгеруі мүмкін болса да, оның жазбалары бүкіл ел бойынша зерттеліп, аталып өтеді. Әл-Фарабидің көптеген шығармалары қазақ және орыс тілдеріне аударылып, Қазақстан ғалымдары мен студенттеріне қолжетімді болды. Сонымен қатар, оның идеялары мен философиясы оқу орындарының оқу бағдарламасына кіріктіріліп, мұрасының болашақ ұрпаққа берілуін қамтамасыз етеді. Ғалымның ықпалы академиялық шеңберден де асып түседі. Ол Қазақстанның зияткерлік мұрасын дәріптейтін мәдени іс-шараларда, конференцияларда және көрмелерде жиі еске алынады. Оған арналған ескерткіштер мен мүсіндерді еліміздің әртүрлі қалаларында да кездестіруге болады, бұл оның қазақ қоғамына өшпес ықпалын білдіреді.

Қолжазбалар және сирек кітаптар ұлттық орталығының директоры Жандос Болдықовтың айтуынша, экспедицияның негізгі мақсаты – қазақстан тарихына қатысты құжаттарды анықтап, еңбектер мен қолжазбаларды Ұлттық мұрағат қорына алып келу. Құнды құжаттармен толықтыру арқылы отандық ғылымның дамуын еселейтініміз анық. Ғылыми іссапардың арқасында X-XII ғасырларға тән құнды кітаптар да табылды. Олардың қатарында сол заманға тиесілі қасиетті Құран кітабы да бар. Бұл кітап Манчестер қаласынан табылған. Сонымен қатар Әбу Насыр әл – Фарабидің өмірі мен шығармашылығына арналған кітап та ғалымдардың назарына ілік

кен. Еңбектің атауы – «Китәб мақалаат әр – Рафииъа фии усул ъилм ат-табииъа». Яғни, Табиғат ғылымының негіздері жайлы жоғары мақалалар кітабы деп аталады. Бұл еңбек 10 ғасырда өмір сүрген парсы полиматы Әбу Сахл ар-Разиге тиесілі. Кітапта Әбу Сахл ар-Рази физика, биология, астрономия және метафизика сияқты тақырыптарды қамтитын жаратылыстану ғылымына қатысты іргелі қағидаларды талқылайды. «Табиъия» термині жаратылыстану ғылымдарына немесе табиғат әлемін зерттеуге қатысты. Тақырыпта айтылған «қырық қағида» негізгі ұғымдар немесе қағидаттарға бөлінген табиғи әлемді түсінудің құрылымдық көзқарасын білдіруі мүмкін.

Ж.Жұманбаева

altyalash..kz