Біз архивтегі материалдармен қолымыз жеткенше, «тісіміз батқанша» жұмыс істейміз

Осыған орай AmalBooks баспасының негізін қалаушы Бақытжан Бұқарбай БАҚ өкілдерімен кездесіп, оқырман назарына жол тартқан екі бірдей туынды туралы тың деректерді бөлісті.

Қазақ тарихына негізделген кі­таптар 2021 жылы негізі қаланған «Таза тарих» сериясы аясында ұсын­ылып отыр. Ең бір ерекшелігі де сол, осыдан тура 100 жыл бұрынғы Мұха­метжан Тынышбайұлының қазақ халқының шығу тегі мен мемлекет­тілігінің қалыптасуына арналған ең­бегі ана тілімізге тұңғыш рет ау­дар­ы­лып, оқырманмен қайта қауышты. Кездесу барысында Бақытжан Бұқарбай екі әдеби жобаның төл тарихымызда алар маңызы мен жарыққа шығу тарихы турасында баяндап берді.

– «Қазақ халқының тарихы» және «Семь лет в Казахии» – «Таза тарих» сериясы негізінде шыққан он үшінші және он төртінші кітаптар. Оның бірі – ХХ ғасырдың 50-жыл­дарында қазақ даласында жеті жылдай өмір сүрген ағылшын саяхатшы­ларының туындысы. Ерлі-зайыпты Аткинсондар Қазақстанның Шығыс өңірінде болған. Лепсіге келіп, Алатау бөктеріне дейін түскен. Олар Қазақстанға сапары кезінде көрген-білген деректерін естелік ретінде жазып қалдырды. Әрине, Қазақстан­мен ғана шектелмеген, сонымен қатар олар Сібірді аралаған. Біз автор­лардың еңбегінен қазақ халқына қатысты тарауларды іріктеп алып, нәтижесінде жинақ ретінде басып шығардық. Бұл кітаптың ерекшелігі – ағылшын саяхатшылары сол заман­дағы қазақ даласында мекендеген ата-бабаларымыздың тұрмыс-тіршілігін өз көзқарасымен баян­дайды. Сондай-ақ кітапта қазақ халқының тарихы, этнографиясы, географиясы, мәден­иеті жайлы құнды көзқарастар жи­нақ­т­алған. Екінші кітап – қазақтың көрнекті саяси және қоғам қайраткері, Алаш қозғалысының негізін салушы­лардың бірі, тарихшы-ғалым, тұңғыш теміржол инженері Мұхаметжан Тын­ышбайұлының 1925 жылы орыс тілінде жарияланған зерттеу кітабы. Біз былтыр арада жүз жыл өтсе де бұл кітаптың әлі күнге дейін қазақ тіліне аударылмағанын білдік. Рас­ында, бұл біз үшін жаңалық болды, – деді Бақытжан Бұқарбай.

Бүтін бір елдің тарихына үңілу, шығар­машылық салада ұлттың өткені мен бүгінін арқау ету – үлкен жауап­кер­шілік пен терең ізденісті талап ететін күрделі процесс. Кітап баспасы бір ғасыр бұрын жарияланған еңбекті қазақ тіліне тәржімалау алдында тарихшылардың ой-пікірін басты назарға алған.

– Біз кітапты басып шығару ал­дында тарихшы мамандардың көмегіне жүгіндік. Қазақстан тәуел­сіздік алған уақытта Тынышбаев тақ­ыры­бын алғаш зерттей бастаған, тіпті әлі күнге дейін зерттеу жұмыс­тарын жалғас­тырып келе жатқан Гүлбану Жүген­баева есімді ғалым бар. Ол – Тәуелсіз Қазақстанда Тын­ыш­баевқа қатысты тұңғыш диссерта­ция жазған маман. Біз оның еңбегін қазақ тіліне аударып, толыққанды әзірлегеннен кейін Гүлбану ханым сүзгіден өткізіп шықты. Біз тарих­шының мақұлдауынан кейін ғана кітапты баспаға бердік, – деді баспагер.

Сондай-ақ баспагерден архив­тегі тарихи дерек­термен жұмыс істеу про­цесі турасында сұрап көрдік. Ба­қытжан Бұқарбай үлкен деректер қорымен жұмыс істеу үшін архивтерді аралау қомақты қаражатты талап ететінін, дегенмен соған қарамастан заманауи техно­логия­лардың шексіз мүмкіндігін пай­даланатынын, соның ішінде цифр­ландырылған деректерге сүйенетінін атап өтті.

– Архив мәселесіне келгенде біздің ресурстарымыз шексіз емес екендігін атап өткім келеді. Егер архивтерді ақтаратын болсақ, бұл ретте іссапар шығыны сияқты біршама қаржылай мәселелер бар. Өкінішке қарай, мұн­дай шығындарды көтеруге мүмкіндік жоқ. Өйткені қазірдің өзінде біз ай­на­лысып жүрген баспа кәсібі – маржасы төмен салалардың қатарына кіреді. Алайда біз архивпен жұмыс істейтін ғалымдармен тығыз байла­ныста болуға тырысамыз. Әлемдегі ең үлкен кітапханалардың бірі АҚШ-тағы Конгресс кітапханасы өзінің архивін цифрландырды және оқыр­манға ақпаратты пайдалануға рұқсат берілді. Мұнда біршама архив дерек­терді табуға болады. Біз архивтегі материалдармен қолымыз жеткенше, «тісіміз батқанша» жұмыс істейміз, – деді Б. Бұқарбай.

Бақытжан Бұқарбай «Семь лет в Казахии» кітабын алдағы уақытта қазақ тіліне аудару мәселесі жоспарда бар екенін жеткізді. Тарихымызды айшықтайтын құндылығы жоғары әрі бұрын-соңды жарияланбаған деректерді қамтитын қос шығарма 1 500 данамен сатылымға қойылған.

Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,

Алматы қаласы